organic carbon : शेतातील मातीची सुपीकता वाढविण्यासाठी सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण वाढवणे अतिशय गरजेचे आहे. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या ‘क्रॉपसॅप’ प्रकल्पांतर्गत झालेल्या शेतकरी–शास्त्रज्ञ संवादात मृदा तज्ज्ञ डॉ. हरिहर कौसडीकर यांनी खालील सोपे उपाय सांगितले आहेत.
मातीतील पोत संतुलित ठेवण्यासाठी ती ४५ % खनिज पदार्थ, २५ % हवा आणि २५ % पाण्याने समृद्ध असावी. उरलेले ५ % भाग सेंद्रिय पदार्थांनी भरले पाहिजेत. यासाठी गोमूत्र आणि शेणखत यांचे कंपोस्ट तयार करून दरवर्षी एकूण खताच्या २०–२५ % प्रमाणात शेतात मिसळावे.
हिरवळीची खतपिके जसे धेंचा, मूग, उडीद, तूर यांची फेरपालट पद्धत अवलंबावी. ही पिके कापल्यानंतर अवशेष मातीमध्ये मिसळल्यास सेंद्रिय कर्ब लवकर वाढतो.
शेतावरील पिकावशेष जाळण्याऐवजी त्यांचे कुजण करण्यासाठी कंपोस्ट पद्धती वापरावी. घरगुती जैविक कचऱ्यापासून (भाजीपाल्याचे सट्टे, कापणीचे अवशेष) व्यवस्थित कंपोस्ट तयार करून मातीमध्ये मिसळल्यास पोत सुधारतो.
जिवाणूंचे जैववर्धक जसे जिवामृत, घनामृत, अमृतपाणी, रायझोबियम आणि ट्रायकोडर्माचा वापर करावा. हे जैवसंमिश्रण मातीतील पोषक घटकं उपलब्ध करून देऊन कार्बन साठा वाढवतात.
शेवटी, शेतात शेळ्या–मेंढय़ांचे चर, भूसुधारक खत आणि वर्मी कंपोस्ट यांचाही उपयोग नियमित करावा. या सर्व उपायांनी रसायनांचा अवलंब कमी होतो, मातीची जलधारणक्षमता वाढते आणि दीर्घकालीन शेतीसाठी आधार तयार होतो.
हे सोपे उपाय शेतकरी अवलंबतील तर मातीची उत्पादकता सुधारेल आणि येत्या पिढ्यांसाठी शाश्वत शेतीची वाट मोकळी होईल, असे तज्ज्ञांनी आवाहन केले.
