आपल्या देशातील विशेषतः ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांसाठी पशुपालन हे उत्पन्नाचे प्रमुख साधन आहे. पशुपालन हा शेतीचा एक भाग आहे. यामध्ये म्हैस, गाय, शेळी, मेंढी, बैल, डुक्कर आणि कुक्कुटपालन इत्यादींचा समावेश होतो. आज आपण म्हशीच्या शेतीबद्दल बोलणार आहोत. आज आपण जाणून घेणार आहोत की म्हशीच्या कोणत्या प्रगत जाती आहेत ज्यातून पाळणा–याला चांगला नफा मिळू शकतो.
म्हैस हा दुधाळ प्राणी आहे हे आपल्या सर्वांना माहीत आहे. जगात पाळल्या जाणाऱ्या म्हशींपैकी ९५ टक्के म्हणजे सर्वाधिक म्हशी आशिया खंडात पाळल्या जातात. भारताचे स्थान आशियामध्ये देखील प्रमुख आहे जेथे पशुपालक म्हशींचे पालनपोषण करतात. आपल्या देशात म्हशीचे दूध हे दूध उत्पादनाचे प्रमुख स्त्रोत आहे. दुसरीकडे, जर आपण नर म्हशींबद्दल बोललो, तर सध्या ते शेतीशी संबंधित कामांमध्ये वापरले जातात.
प्राचीन काळी बैलगाड्यांमध्ये बैल आणि म्हशींचा वापर केला जात होता ज्यावर लोक एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जात असत. आजही कधी–कधी ग्रामीण भागात हे पाहायला मिळते. नर म्हैस किंवा म्हैस बलवान असल्याने जड वस्तू वाहून नेण्यास सक्षम असते. पौराणिक ग्रंथांमध्ये म्हशीला शनि आणि यमराजाचे वाहन म्हणून दाखवण्यात आले आहे.
म्हशींच्या जाती :-
देशात अशा 26 म्हशींच्या जाती आहेत, ज्यां दुधाच्या व्यवसायासाठी वापरल्या जातात . यापैकी चिल्का, मेहसाणा, सुर्ती आणि तोडा या म्हशी पशुपालकांमध्ये खूप लोकप्रिय आहेत. या सर्व म्हशींचे दूध उत्पादन इतर जातीच्या म्हशींच्या तुलनेत जास्त आहे.
सुधारित जाती म्हैस :-
भदावरी, मुर्रा, नीली, जाफ्राबादी इत्यादी म्हशींच्या अनेक जाती असल्या तरी आज आपण त्या चार खास जातींबद्दल बोलणार आहोत ज्यांचे पशुपालक खूप फायदे घेऊ शकतात.
या प्रजाती आहेत- मेहसाणा, सुर्ती, चिल्का, तोडा.
मेहसाणा म्हैस :-
विळा सारखी त्याची वक्र शिंगे पाहून तुम्ही त्यांना ओळखू शकता. काळ्या आणि तपकिरी रंगाच्या या म्हशी एका बायंटमध्ये 1500 लिटर दूध देऊ शकतात. किमान या म्हशी एका बायंटमध्ये 1100 लिटर देतात.
सुरती म्हैस:-
या म्हशींचे डोके लांब असते आणि धड टोकदार, चांदीचा राखाडी आणि काळा रंग असतो. तुम्हाला त्यांच्याकडून एकाच वेळी 1300 लिटरपर्यंत दूध मिळते. एका बायंटमध्ये तुम्हाला किमान 900 लिटर दूध मिळेल. त्यांचे दूध आरोग्याच्या दृष्टीने खूप फायदेशीर आहे. या म्हशीच्या दुधात फॅटचे प्रमाण ८ ते १२ टक्के असते.
चिल्का म्हैस:-
हे मध्यम आकाराच्या पोत आणि काळ्या आणि तपकिरी रंगाने सहज ओळखले जाऊ शकते. देशी म्हैस या नावाने प्रसिद्ध आहे. दुधाच्या उत्पादनाबाबत बोलायचे झाले तर एका बायंटमध्ये 500 ते 600 लिटर दूध मिळते.
तोडले म्हैस:-
चिल्का म्हशीप्रमाणे या जातीची म्हैसही एका बछड्यात ५०० ते ६०० लिटर दूध देते. दक्षिण भारतातील तामिळनाडू राज्यात बहुतांश पशुपालक या म्हशीचे पालनपोषण करतात.
याशिवाय मुर्रा जातीच्या म्हशीही चांगल्या प्रमाणात दूध देण्यासाठी प्रसिद्ध आहेत. या प्रजातीच्या म्हशी दररोज सरासरी 12 लिटर दूध देऊ शकतात. पण त्याची नीट काळजी घेतल्यास ते 30 लिटरपर्यंत दूध देऊ शकते. उदाहरणार्थ, हरियाणातील मुराह प्रजातीची रेश्मा ही म्हैस घ्या, जिच्या नावावर सर्वाधिक दूध देण्याचा विक्रम आहे. रेश्मा रोज ३३.८
लिटर दूध देते. त्याचप्रमाणे, आपण गोलू-2 या हरियाणातील प्रसिद्ध म्हशीच्या आईचे उदाहरण देखील पाहू शकतो, ज्यातून तिच्या पालकाला दररोज 26 लिटर दूध मिळते.
जर तुम्ही म्हशी पालन किंवा दुग्धव्यवसायाशी संबंधित काम सुरू करण्याचा विचार करत असाल तर तुम्ही तुमच्या सोयीनुसार योग्य जाती निवडून सुरुवात करू शकता.
Source: Krishi Jagran
buffalo is best for milk production
