Cotton prices : नुकताच देशातील यंदाचा मॉन्सून अंदाज जाहीर झाला असून त्यानुसार मराठवाडा आणि मध्यमहाराष्ट्रात यंदा सरासरीपेक्षा जास्त पावसाची शक्यता सांगितली आहे. शेजारी असलेल्या तेलंगाणा आणि आंध्र या कपाशीच्या पट्ट्यातही यंदा चांगला पाऊस असणार आहे. त्यामुळे एकीकडे कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांमध्ये उत्साह असला, तरीही दुसरीकडे गुलाबी बोंडअळीचा वाढणारा प्रादुर्भाव शेतकऱ्यांना त्रासदायक ठरत असून त्यांचे उत्पन्नही घटताना दिसत आहे.
मराठवाडा आणि विदर्भातील कापूस पिकणाऱ्या शेतकऱ्यांसमोर सध्या मोठं संकट उभं आहे. दिवसेंदिवस कापसाचे भाव घसरत आहेत, उत्पन्न कमी होत आहे आणि गुलाबी बोंडअळीचा प्रादुर्भाव झपाट्याने वाढतो आहे. यामुळे शेतकऱ्यांचं नुकसान वाढत चाललं आहे आणि त्यांची आर्थिक घडी विस्कटत चालली आहे.
गुलाबी बोंडअळी ही कापसाच्या शेवटच्या टप्प्यात उगम पावणारी कीड असून ती बियांच्या आत जाऊन नुकसान करते. २०१५ नंतर या किडीचा प्रादुर्भाव सतत वाढतो आहे. या किडीला नियंत्रणात ठेवणं कठीण जात आहे आणि त्यामुळे कापसाचं उत्पादन घटत आहे.
एकेकाळी जगात कापूस निर्यात करणाऱ्या भारताला आता कापूस आयात करावा लागत आहे. यावर्षी भारताने जवळपास ३० लाख गाठी कापूस आयात केला असून फक्त १७ लाख गाठी निर्यात केली आहे. एक दशकापूर्वी हे प्रमाण उलट होतं – भारत दरवर्षी सुमारे १२० लाख गाठी निर्यात करत असे.
या समस्येच्या जोडीला आणखी एक मोठी अडचण म्हणजे कापसाचे बाजारभाव स्थिर राहिले आहेत किंवा काही वेळा घटलेसुद्धा आहेत. शेतीच्या खर्चात वाढ होत असताना शेतकऱ्यांना त्यांचं उत्पादन विकून योग्य मोबदला मिळत नाही. याचा थेट परिणाम त्यांच्या घरखर्चावर आणि मुलांच्या शिक्षणावर होतो आहे.
ही समस्या केवळ महाराष्ट्रापुरती नाही, तर संपूर्ण भारतभरातील कापूस उत्पादक भागांमध्ये हीच परिस्थिती दिसते. या संकटावर मात करण्यासाठी कीड नियंत्रणासाठी नवे उपाय, टिकाऊ पद्धती आणि भाव हमीचे धोरण प्रभावीपणे राबवणं आवश्यक आहे.
शेतकऱ्यांच्या भविष्याचा विचार करता, केंद्र व राज्य सरकारने आणि कृषी विद्यापीठांनी एकत्र येऊन ठोस उपाययोजना करणे आता काळाची गरज असल्याचे शेतकरी प्रतिनिधी आणि तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.
