Crop disease : पावसाळ्यात अतिवृष्टीनंतर शेतकऱ्यांच्या पिकांवर रोगांचा प्रकोप वाढतो, हे चित्र महाराष्ट्रातील अनेक भागांत दिसून येते. जमिनीत पाण्याचा अति साठा, आर्द्रता वाढणे आणि हवामानातील अनिश्चितता यामुळे बुरशीजन्य, जीवाणूजन्य आणि विषाणूजन्य रोगांना पोषक वातावरण मिळते. भात, सोयाबीन, ऊस, मका, भाजीपाला अशा पिकांमध्ये पानांवर डाग, खोड कुजणे, मुळांची सड, पिवळसरपणा यासारखी लक्षणे दिसू लागतात. यामुळे उत्पादनात मोठी घट होण्याची शक्यता असते.

🌾 रोग ओळखणे आणि सुरुवातीची काळजी

शेतकऱ्यांनी दररोज शेतात फेरफटका मारून पिकांची तपासणी करणे आवश्यक आहे. रोगाची सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे हे नुकसान टाळण्यासाठी महत्त्वाचे ठरते. उदाहरणार्थ, भात पिकात ‘ब्लास्ट’ रोगामुळे पानांवर तपकिरी डाग पडतात, तर सोयाबीनमध्ये ‘अँथ्रॅक्नोज’ किंवा ‘रूट रॉट’ रोगामुळे मुळे सडतात. अशा वेळी त्वरित उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.

🧪 प्रभावी उपाययोजना : शास्त्रीय दृष्टिकोन

• रोगप्रतिकारक वाणांची निवड करणे (जसे की TKRH-2 भात वाण, JS-335 सोयाबीन)

• पिकांमध्ये योग्य अंतर ठेवणे आणि पाण्याचा निचरा सुनिश्चित करणे

• बुरशीनाशकांचा वेळेवर वापर — मॅन्कोझेब 75% WP, कार्बेन्डाझिम 50% WP, कॉपर ऑक्सीक्लोराइड 50% WP

• सेंद्रिय उपाय — निंबोळी अर्क, जीवामृत, दशपर्णी अर्क यांचा फवारणीसाठी वापर

• रोगग्रस्त भाग काढून टाकणे आणि जाळून टाकणे

या उपाययोजना केवळ रोग नियंत्रणासाठीच नव्हे तर पुढील हंगामासाठी जमिनीचे आरोग्य टिकवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात.

🚜 शेतकऱ्यांसाठी मार्गदर्शन आणि सरकारी मदत

राज्य कृषी विभाग, कृषी विज्ञान केंद्रे आणि स्थानिक कृषी सेवा केंद्रांमार्फत रोगनिदान शिबिरे, मोबाईल अ‍ॅपद्वारे सल्ला, आणि अनुदानित औषध पुरवठा यासारख्या सुविधा उपलब्ध आहेत. शेतकऱ्यांनी WhatsApp गटांद्वारे त्वरित संपर्क साधावा. काही जिल्ह्यांमध्ये सामूहिक फवारणीसाठी ग्रामपंचायतीकडून मदतही दिली जाते. याशिवाय, ‘कृषी संजीवनी’ योजनेअंतर्गत काही भागात सेंद्रिय उपाययोजनांनाही प्रोत्साहन दिले जात आहे.

🌱 शाश्वत शेतीसाठी पुढील पावले

रोग व्यवस्थापन ही केवळ तात्पुरती उपाययोजना नसून दीर्घकालीन शाश्वत शेतीचा भाग आहे. जमिनीची आरोग्य तपासणी, पीक फेरपालट, सेंद्रिय शेतीचा अवलंब आणि हवामानानुसार नियोजन यामुळे रोगप्रकोप टाळता येतो. शेतकऱ्यांनी स्थानिक हवामान अंदाजानुसार फवारणीचे वेळापत्रक ठरवावे. तसेच, रोगप्रतिकारक वाणांची निवड, सेंद्रिय खतांचा वापर आणि पाण्याचा योग्य निचरा हे घटक दीर्घकालीन आरोग्यदायी शेतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.