Cotton Import : भारत हा पारंपरिकपणे कापसाचा एक मोठा उत्पादक आणि निर्यातदार देश म्हणून ओळखला जातो. मात्र 2024–25 हंगामात देशातील कापूस आयात तब्बल २७ लाख गाठींवर पोहोचली असून ही आयात गेल्या सहा वर्षांतील सर्वाधिक आहे. ही स्थिती केवळ आकड्यांपुरती मर्यादित नाही, तर ती देशातील कृषी धोरण, आंतरराष्ट्रीय व्यापार आणि शेतकऱ्यांच्या भवितव्यावरही परिणाम करणारी आहे.
➡️ उत्पादन घट आणि आयात वाढ – काय घडलं?
कापसाचे उत्पादन घटले: देशातील प्रमुख उत्पादक राज्यांमध्ये कीड प्रकोप, अनियमित पाऊस आणि बदलत्या हवामानामुळे उत्पादनात मोठी घट झाली. महाराष्ट्र, गुजरात, पंजाब यांसारख्या राज्यांमध्ये कापसाचे क्षेत्र आणि उत्पादन दोन्ही कमी झाले.
➡️ मागणी स्थिर, वापर वाढता: देशांतर्गत कापसाचा वापर स्थिर असून वस्त्रोद्योगात कापसाची मागणी कायम आहे. त्यामुळे उत्पादन कमी असूनही वापराची गरज भागवण्यासाठी आयात करावी लागत आहे.
➡️ आंतरराष्ट्रीय बाजारातील दर कमी: ब्राझील, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया यांसारख्या देशांमध्ये कापसाचे दर भारतापेक्षा कमी आहेत. त्यामुळे आयातदारांना परदेशातून कापूस खरेदी करणे अधिक फायदेशीर ठरत आहे.
➡️ आयात देश आणि प्रमाण
देश आयात (लाख गाठी)
ब्राझील 6.50
अमेरिका 5.25
ऑस्ट्रेलिया 5.00
माली 1.79
इजिप्त 0.83
ब्राझीलमधून सर्वाधिक आयात झाली असून त्याचे कारण म्हणजे तिथले दर कमी आणि गुणवत्ता चांगली होती.
➡️ निर्यात घटली – भारताची ओळख बदलतेय?
भारत कापूस निर्यातदार देश म्हणून ओळखला जातो. मात्र यंदा केवळ १३ लाख गाठींची निर्यात झाली असून ही गेल्या १८ वर्षांतील सर्वात कमी निर्यात आहे. यापूर्वी २००८–०९ मध्ये २३ लाख गाठींची निचांकी निर्यात झाली होती. यंदा तीही होण्याची शक्यता कमी असल्याचे निर्यातदारांचे म्हणणे आहे.
➡️ दर आणि बाजार स्थिती
देशात उत्पादन कमी झाल्यामुळे स्थानिक बाजारात दर सुधारले आहेत.
आंतरराष्ट्रीय बाजारात मात्र दर दबावात आहेत, त्यामुळे आयात वाढली आहे.
ब्राझीलमधून आयात केलेला कापूस स्वच्छ, मशीन-कटाई केलेला आणि उच्च दर्जाचा असल्यामुळे वस्त्रोद्योग त्याला प्राधान्य देत आहे.
➡️ सरकारची भूमिका आणि पुढील दिशा
Cotton Productivity Mission: सरकारने उच्च दर्जाचे बियाणे, आधुनिक तंत्रज्ञान आणि Extra Long Staple (ELS) कापसाच्या उत्पादनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी विशेष प्रकल्प जाहीर केला आहे.
MSP वाढवण्यात आली आहे, मात्र बाजारात शेतकऱ्यांना अपेक्षित दर मिळत नाहीत. त्यामुळे पेरणी क्षेत्रात घट झाली आहे.
Cotton Corporation of India (CCI) ने MSPवर खरेदी सुरू केली आहे, पण उत्पादन आणि गुणवत्ता सुधारण्यासाठी अजूनही मोठ्या प्रयत्नांची गरज आहे.
➡️ निष्कर्ष
देशातील कापूस आयात उच्चांकी पातळीवर पोहोचली आहे हे केवळ आकड्यांचे चित्र नाही, तर ते देशातील कृषी व्यवस्थेतील असंतुलनाचे द्योतक आहे. उत्पादन घट, दरातील अस्थिरता आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा यामुळे भारताला आयात वाढवावी लागत आहे. यावर उपाय म्हणून सरकारने धोरणात्मक पावले उचलली आहेत, मात्र त्याची अंमलबजावणी आणि परिणामकारकता यावरच देशातील कापसाचे भविष्य अवलंबून आहे.
