शेतीसाठी पाणी हा एक आवश्यक घटक असल्यामुळे पाण्याचा स्त्रोत मूलभूत प्रमाणात उपलब्ध असणे हे शेती उत्पादनाच्या दृष्टीने खूप महत्त्वपूर्ण बाब आहे . याकरिता शेतामध्ये प्रामुख्याने विहीर बोरवेल खोदले जातात.  परंतु बोरवेलच्या बाबतीमध्ये जर विचार केला तर बऱ्याचदा जमिनीतील पाणीची पातळी किंवा जमिनीतील पाण्याचा स्त्रोत व्यवस्थित लक्षात न आल्यामुळे बोरवेल फेल जातात.  म्हणजेच त्यांना पाणी लागत नाही.

जर आपण जमिनीतील पाण्याचा शोध घेण्याच्या काही पद्धती वापर केला तर या पद्धतीत काही ठिकाणी शेतकऱ्यांच्या बोरवेलला पाणी लागले तर बरेच ठिकाणी हजार फूट पर्यंत बोरवेल खोदले जातात तरीही पाणी लागत नाही.  ही सगळी वस्तुस्थिती असून याकरिता नेमक्या कोणत्या पारंपारिक पद्धती वापरल्या जातात व तजण्यांच्या मते वैज्ञानिक पद्धतीने कोणते आणि किती फायद्याची ठरतात याबद्दलची माहिती आपण या लेखात घेणार आहोत.

भूजलचा अंदाज घेण्यासाठी असलेल्या पारंपरिक पद्धती..

महाराष्ट्र मध्ये पाणीच पातळी किंवा पाण्याची उपलब्धता शोधण्यासाठी पारंपरिक पद्धतीचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.  यामध्ये सगळ्यात प्रसिद्ध असलेली पद्धत म्हणजे नारळ हातात घेऊन घेतलेल्या पाण्याचा शोध ही होईल.

पाण्याचा शोध घेण्यासाठी शास्त्रीय पद्धत.

जर आपण भूगर्भातील पाण्याची खोली आणि पाण्याची स्थिती नेमकी काय आहे हे जर शोधायचे असेल तर काही वैज्ञानिक पद्धती आहेत व त्यातलीच एक महत्त्वाची पद्धत म्हणजे विद्युत प्रतिरोधक सिद्धांत ही होय . ही पद्धत विद्युत वाहकतेचा जो नियम आहे . त्यावर अवलंबून असते.  या पद्धतीत जे काही साधन वापरले जाते.  त्याला इलेक्ट्रॉनिक रिझल्ट असे नाव दिले जाते . या पद्धतीमध्ये संबंधित उपकरणाचे तार किंवा इलेक्ट्रिक आठ ते दहा इंच खोल जमिनीमध्ये गाडून ठेवले जाते व या पद्धतीचा अवलंब करून.

इलेक्ट्रोडच्या   माध्यमातून विद्युत प्रवाह जमिनीमध्ये सोडला जातो व भूजल पातळी शोधली जाते.  याबद्दल तज्ञ संपत्ती विद्युत प्रवाहाचे माध्यमातून जे काही यंत्र असते.  त्यावर रीडिंग येते व त्या रीडिंग वरून भूजलचा अचूक अंदाज मिळू शकतो . या माध्यमातून कोणत्याही ठिकाणी पाणी आहे.  किंवा नाही याची व्यवस्थित माहिती मिळते.

या पद्धतीने मिळालेली माहिती घेतली जाते.  सॉफ्टवेअरच्या मदतीने संपूर्ण माहितीचे अर्थात  व विश्लेषण केले जाते.  दुसरी शास्त्री पद्धत तज्ञ सांगतात की,  रेजिस्टिव्हिटी इमेजिंग सिस्टीम एक वैज्ञानिक पद्धत असून या पद्धतीमध्ये जमिनीतील पाण्याचा अंदाज घेण्यासाठी सुधारित उपकरणाची 12 किंवा 24 इलेक्ट्रॉन जमिनीमध्ये काढले जातात व त्यांच्या मदतीने जमिनीची जमिनीमध्ये जे काही अंतर्गत घटक आहेत त्याच्या प्रतिमा सॉफ्टवेअरच्या माध्यमातून घेतल्या जातात.  एक ते दीड तासांमध्ये ही सगळी माहिती आपल्याला मिळते.  कंप्यूटर च्या माध्यमातून ती आपल्याला पाहता येते तज्ञांच्या मध्ये जर वाळूचे प्रमाण जमिनीमध्ये जास्त असेल तर अशा ठिकाणी पाणी चांगले असते व जमीन जर खडकाळ युक्त असेल तर पाणी ती शोषत नाही भूजल कमी असते.

नैसर्गिक गोष्टींमुळे तुम्ही लावू शकता जमिनीतील पाण्याचा अंदाज..

वैज्ञानिक पद्धती सोबतच तज्ञ काही नैसर्गिक पद्धतीने बद्दल देखील सांगतात की नैसर्गिक पद्धतीने मध्ये हायड्रोबायोलॉजीकल इंडिकेटर म्हणून ओळखले जाणारी ही एक पद्धत देखील पाण्याचा शोध घेण्यासाठी फायदेशीर ठरू शकते . यामुळे जमिनीतील पाण्याचे खोलीचा अंदाज घेण्यासाठी झाडे किंवा काही कीटक याचे निरीक्षण केले जाते.

या पद्धतीमध्ये भूजल शास्त्रज्ञ कडुलिंब नारळ तसेच ताड किंवा खजूर यासारखी झाडाची वाढ व त्याची दिशा याची निरीक्षण करतात.  प्रामुख्याने आपल्याला माहिती असेल की झाडांचे सर्व फांद्या कधीच वाकलेल्या नसतात परंतु कधी कधी झाडांची पांड्या प्रमाणात बाहेर खाली वाकलेल्या दिसतात जरा अशा झाडांच्या फांद्या खाली वाकलेल्या असतील.  तर त्या ठिकाणी पाण्याची पातळी खूप जास्त प्रमाणात आहे.  असा अंदाज लावता येऊ शकतो. झाडांप्रमाणेच कीटकांची उपस्थिती देखील आपल्याला जमिनीतील पाण्याच्या उपलब्धतेबद्दल बरेच काही सांगून जाते.  समजा ज्या जमिनी किंवा शेतामध्ये वाळवी जास्त प्रमाणात असेल अशा ठिकाणी पाणी सापडण्याची शक्यता जास्त असते . एवढेच नाही तर अगदी कमीत कमी खोलीवर तुम्हाला पाणी मिळू शकते अशा प्रकारच्या नैसर्गिक क्रिया या पाण्याचा शोध घेण्यासाठी फायद्याच्या ठरू शकतात.