Hydroponic : उन्हाळा सुरू होताच पशुपालकांसमोर हिरव्या चाऱ्याची टंचाई हा मोठा प्रश्न उभा राहतो. उन्हाळ्यात पारंपरिक चराऊ कुरणांमधील चारा आटतो, परिणामी दूध उत्पादन घटते आणि पशुधनावर प्रतिकूल परिणाम होतो. मात्र, या समस्येवर आधुनिक हायड्रोपोनिक तंत्राने प्रभावी तोडगा निघू शकतो. कमी जागेत, कमी पाणी वापरून आणि रासायनिक खतांशिवाय उत्पादन घेण्याच्या क्षमतेमुळे हे तंत्र पशुपालकांसाठी वरदान ठरत आहे.
हायड्रोपोनिक तंत्रामध्ये मातीशिवाय हिरवा चारा उगवता येतो. या पद्धतीत विशिष्ट ट्रेमध्ये गहू, मका, ज्वारी, बाजरी यांसारख्या धान्याच्या बिया टाकून त्यांना योग्य प्रमाणात ओलावा आणि तापमान देण्यात येते. अवघ्या सात ते आठ दिवसांत याच बियांचे पोषणमूल्ययुक्त हिरव्या चाऱ्यात रूपांतर होते. यासाठी विशेष हरितगृह किंवा साधे छप्पर असलेली व्यवस्था पुरेशी ठरते. त्यामुळे जास्त खर्च, मेहनत किंवा जमिनीची आवश्यकता भासत नाही.
हायड्रोपोनिक तंत्राने तयार होणारा चारा पोषणमूल्यांनी समृद्ध असतो. तो पचनास हलका आणि ऊर्जा प्रदान करणारा असल्याने जनावरांचे आरोग्य सुधारते. दुधाळ जनावरांसाठी हा चारा अधिक फायदेशीर ठरतो, कारण यामुळे दूध उत्पादन वाढते आणि त्यातील स्निग्धांशही सुधारतो. परिणामी, शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ मिळतो. विशेषतः उन्हाळ्यात हिरवा चारा मिळत नसल्याने दूध उत्पादनात मोठी घट होते, मात्र हायड्रोपोनिक तंत्र वापरल्यास ही समस्या दूर होऊ शकते.
या तंत्रासाठी तुलनेने कमी पाणी लागते. पारंपरिक शेतीत चाऱ्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर पाण्याची आवश्यकता असते, तर हायड्रोपोनिक तंत्रात त्याच्या केवळ दहावा हिस्सा पाणी वापरले जाते. शिवाय, यात कोणतेही रासायनिक खते, कीटकनाशके लागत नाहीत, त्यामुळे चारा पूर्णतः नैसर्गिक राहतो. जागेचीही मर्यादा येत नाही, कारण ही शेती घराच्या गच्चीवर, पत्र्याच्या शेडमध्ये किंवा एका छोट्या बंदिस्त जागेतही सहज करता येते.
राज्यात अनेक प्रगतिशील शेतकऱ्यांनी या तंत्राचा अवलंब करून उन्हाळ्यातील चारा टंचाईवर यशस्वी मात केली आहे. काही दूध उत्पादक संघ आणि कृषी विज्ञान केंद्रेही शेतकऱ्यांना या तंत्राची माहिती देत आहेत. सरकारकडूनही काही योजना आणि अनुदाने उपलब्ध होत आहेत, त्यामुळे इच्छुक पशुपालकांना मदत मिळू शकते.
हायड्रोपोनिक तंत्राचा अवलंब केल्यास शेतकऱ्यांना कमी खर्चात वर्षभर हिरवा, पोषणमूल्ययुक्त चारा उपलब्ध होऊ शकतो. त्यामुळे पशुधनाचे आरोग्य सुधारून दूध उत्पादन वाढण्यास मोठी मदत होते. उन्हाळ्यातील चारा टंचाईवर प्रभावी तोडगा म्हणून या तंत्राचा स्वीकार करणे, ही काळाची गरज बनली आहे.10:49 AM
