मका, कापूस, गहू, तांदूळ, कडधान्ये, कांदे आणि फळे आणि भाजीपाला भारतातून बांगलादेशात मोठ्या प्रमाणावर निर्यात केला जातो. 2021-22 मध्ये भारताने कृषी उत्पादनांची निर्यात करून 21,155 कोटी रुपये कमावले होते. मात्र आता तेथील राजकीय अस्थिरतेमुळे भारतीय शेतकऱ्यांना नुकसान सहन करावे लागू शकते.
स्वातंत्र्यसैनिकांच्या वंशजांना सरकारी नोकऱ्यांमध्ये ३० टक्के आरक्षण देण्याच्या विरोधात विद्यार्थ्यांच्या आंदोलनामुळे उसळलेल्या हिंसाचारानंतर बांगलादेशमध्ये राजकीय संकट निर्माण झाले आहे. संपूर्ण देशात अस्थिरता आणि अराजकतेचे वातावरण आहे. सत्तापालटानंतर राजीनामा देऊन पंतप्रधान शेख हसीना यांनी भारतात आश्रय घेतला आहे. या संकटाचा भारतावर काय परिणाम होईल? हा प्रश्न प्रत्येकाच्या मनात घुमत आहे. वास्तविक, दोन्ही देश एकमेकांचे मोठे व्यापारी भागीदार आहेत, त्यामुळे हा प्रश्न अधिक महत्त्वाचा बनला आहे.ही सारी कहाणी एका ओळीत समजून घेतली, तर बांगलादेशचे संकट भारतीय शेतीचे गणित बिघडवणार आहे, असे म्हणता येईल. यामुळे भारतातील शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होणार आहे.
भारत बांगलादेशला काय निर्यात करतो?
भारतातून बांगलादेशात गहू, मका, कापूस, तांदूळ, डाळी, कांदे आणि फळे आणि भाज्यांची मोठ्या प्रमाणावर निर्यात होते. आपण निर्यात करत असलेल्या कृषी उत्पादनांमध्ये बांगलादेश अनेकदा प्रथम आणि द्वितीय क्रमांकावर असतो. म्हणजे या देशातून आपल्याला जास्तीत जास्त पैसा मिळतो. पण, गेल्या वर्षी त्यात लक्षणीय घट होऊन ती या बाबतीत सातव्या स्थानावर पोहोचली होती.
भारताच्या एकूण कृषी निर्यात उत्पन्नात बांगलादेशचा वाटा 11 टक्क्यांहून अधिक होता, तो आता 3.6 टक्क्यांवर आला आहे. बांगलादेशात असेच अस्थिरतेचे वातावरण राहिल्यास निर्यात आणखी कमी होऊ शकते.
कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांची चिंता वाढली..
बांगलादेशातील सरकार उलथून टाकल्याने भारतातील कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांना नुकसान सहन करावे लागू शकते. कारण बांगलादेश हा भारतीय कांद्याचा मोठा आयातदार आहे. डायरेक्टरेट जनरल ऑफ कमर्शियल इंटेलिजन्स अँड स्टॅटिस्टिक्स (DGCIS) नुसार, 2023-24 या वर्षात भारतातून झालेल्या एकूण कांदा निर्यातीपैकी 20.3% बांगलादेशात गेला आहे. याआधीही हा भारतीय कांद्याचा मोठा आयातदार होता. आता तेथे सुरू असलेल्या अस्थिरता आणि अराजकतेमुळे निर्यातीवर परिणाम होऊ शकतो, त्यामुळे देशांतर्गत बाजारात आवक वाढून भाव घसरतील. याचा विपरीत परिणाम शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर होणार आहे.
निर्यातीला मोठा फटका बसला
हॉर्टिकल्चर प्रोड्यूस एक्सपोर्टर असोसिएशन ऑफ इंडियाचे उपाध्यक्ष विकास सिंग सांगतात की, भारत-बांगलादेशची घोजाडंगा सीमा बंद आहे. सोमवारी दुपारपासून बांगलादेश सीमा शुल्क विभागाची यंत्रणा काम करत नाही. अशा स्थितीत कांदा, फळे, भाजीपाला निर्यात होत नाही. ही परिस्थिती दीर्घकाळ राहिल्यास भारतीय शेतकऱ्यांचे नुकसान होईल कारण भारताच्या स्थानिक बाजारपेठेत निर्यात केलेल्या फळे आणि भाज्यांची आवक वाढेल. सर्व निर्यातदार बांगलादेशातील परिस्थितीवर लक्ष ठेवून आहेत. बांगलादेशच्या चलनाचे सुमारे 20 टक्क्यांनी अवमूल्यन झाले आहे, यामुळे व्यापारावरही परिणाम होण्याची शक्यता आहे.पशुखाद्य व्यवसाय…
बांगलादेश हा भारतीय मक्याचा मोठा आयातदार आहे. त्यामुळे बांगलादेशातील परिस्थितीमुळे भारतात मका पिकवणारे शेतकरी पिसाळतील का? पोल्ट्री फेडरेशन ऑफ इंडियाचे खजिनदार रिकी थापर म्हणतात की बांगलादेशात ज्या प्रकारची अस्थिरता आणि अराजकता पसरली आहे त्यामुळे भारताच्या पोल्ट्री फीड उद्योगाला हानी पोहोचेल. बांगलादेश हा भारतातून पोल्ट्री फीडचा मोठा आयातदार आहे. आता भारतातील अंडी किंवा पोल्ट्री, डेअरी आणि एक्वा फीड तेथे पोहोचू शकत नाही. कारण सीमा सील करण्यात आल्या आहेत. वाढता व्यवसाय पाहता पशुखाद्य बनवणाऱ्या काही भारतीय कंपन्यांनी तेथे प्लांट उभारले आहेत. आता त्यांच्या व्यवस्थापनाची अस्वस्थता वाढली आहे. आम्हाला आशा आहे की लवकरच परिस्थिती सामान्य होईल आणि निर्यात सुरू होईल.
मका उत्पादक शेतकऱ्यांचे नुकसान..
शेतकरी नेते अनिल घनवट सांगतात की, आम्ही कांदा आणि मका मोठ्या प्रमाणावर बांगलादेशात निर्यात करतोच पण कापूस, द्राक्षे, डाळिंब आणि संत्रीही पाठवतो. सध्या तिथली परिस्थिती लवकर सुधारेल असे दिसत नाही, त्यामुळे भारतीय शेतकऱ्यांचे नुकसान होऊ शकते. विशेषत: भारतात मका आणि कांद्याचे भाव घसरतील. या दोघांचे उत्पादन करणाऱ्या शेतकऱ्यांना मोठ्या कष्टाने योग्य भाव मिळू लागला आहे, पण आता बांगलादेशातील परिस्थिती पाहून लोक घाबरले आहेत, कारण निर्यात बंद राहिली तर आमच्या शेतकऱ्यांना किंमत मोजावी लागेल.
