Sorghum, wheat and corn : रब्बी आणि उन्हाळी हंगामातील पिकांच्या वाढीच्या विविध टप्प्यांवर योग्य काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. योग्य वेळी काढणी, मळणी आणि साठवणूक केल्यास पिकांचे नुकसान टाळता येते आणि उत्पादनाचा दर्जा सुधारतो.
रब्बी ज्वारी
रब्बी ज्वारी ११० ते १३० दिवसांत काढणीसाठी तयार होते. ज्वारीच्या दाण्याच्या टोकाजवळ काळसर ठिपके दिसू लागले की काढणी योग्य अवस्थेत आली आहे, असे समजावे. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी विकसित सुधारित फुले ज्वारी काढणी यंत्र वापरल्यास श्रमबचत होऊन पीक सहज आणि जलद काढता येते. काढणी झाल्यानंतर ८ ते १० दिवस कणसे उन्हात सुकवावीत आणि त्यानंतर मळणी करावी. धान्य साठवणुकीपूर्वी पुन्हा उन्हात वाळवून नंतर पोत्यांमध्ये भरावे. साठवणुकीसाठी धान्य कोरडे असणे आवश्यक आहे, अन्यथा कीड आणि बुरशीचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता असते.
उन्हाळी बाजरी
उन्हाळी बाजरीची पेरणी झाल्यानंतर २५ ते ३० दिवसांनी पहिली खुरपणी करावी. पिकाच्या वाढीच्या वेगानुसार आणि जमिनीच्या प्रकारानुसार १० ते १२ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे. पाण्याची कमतरता असल्यास पहिली पाणी पाळी फुटवे येण्याच्या अवस्थेत, दुसरी पाळी पीक पोटरीत असताना आणि तिसरी पाळी दाणे भरण्याच्या अवस्थेत द्यावी. नियमित अंतराने पाणी दिल्यास पीक चांगल्या प्रकारे वाढते आणि दाणे पोसट होतात.
गहू
गव्हाच्या योग्य काढणीसाठी पीक पूर्णतः पक्व होण्याची वाट पाहावी. गव्हाच्या कापणीसाठी योग्य वेळ ओळखणे महत्त्वाचे आहे. काढणीस उशीर झाल्यास दाणे झडून नुकसान होऊ शकते. गव्हाची काढणी शक्यतो सकाळच्या थंड वातावरणात करावी. काढणीसाठी यंत्राचा वापर करावा किंवा कंबाईन हार्वेस्टरद्वारे मळणी करावी. मळणी करताना दाण्यांना तडे जाऊ नयेत, याची विशेष काळजी घ्यावी. उन्हाळी गव्हाला अधिक उष्णतेचा सामना करावा लागतो. त्यामुळे १५ दिवसांच्या अंतराने नियमितपणे पाण्याच्या पाळ्या देणे आवश्यक आहे.
रब्बी मका
मक्याच्या योग्य काढणीसाठी कणसे पिवळसर होऊन दाणे कडक झाल्याची खात्री करावी. योग्य अवस्थेत काढणी केल्यास धान्य साठवण्यासाठी जास्त दिवस टिकते. कणसे तोडल्यानंतर २ ते ३ दिवस उन्हात वाळवावीत आणि नंतर साली काढून सुधारित सोलणी यंत्राद्वारे दाणे वेगळे करावेत. साठवणीपूर्वी बुरशीग्रस्त दाणे, टरफलांचे तुकडे वेगळे करावेत आणि दाण्यांची योग्य विल्हेवाट लावावी. दाणे १२ टक्के आर्द्रतेपर्यंत वाळवून मगच साठवावेत.
शेतकऱ्यांनी वरील मार्गदर्शनानुसार पिकांची काढणी, मळणी आणि साठवणूक केली, तर चांगल्या प्रतीचे उत्पादन मिळू शकते. योग्य व्यवस्थापनामुळे उत्पादनाचा दर्जा वाढतो आणि बाजारात चांगला दर मिळण्याची शक्यता वाढते.
