Gram Panchayat : यंदाच्या मॉन्सूनचा अंदाज शेतकऱ्यांना गावातील ग्रामपंचायतच सांगू शकते. त्यासाठी मात्र एक प्रक्रिया केली, तर गावातच हवामान अंदाज मिळऊ शकतो. भारतीय हवामान खात्याने (IMD) आणि पंचायती राज मंत्रालयाने मिळून संपूर्ण देशभर ग्रामपंचायत स्तरावर हवामान अंदाज सेवा सुरू करण्याचा महत्त्वाकांक्षी उपक्रम राबवला आहे. या उपक्रमांतर्गत हवामानाच्या विविध घटकांवर आधारित अंदाज स्थानिक पातळीवर मिळणार आहेत, जे शेतकरी आणि ग्रामस्थांसाठी अतिशय उपयुक्त ठरणार आहेत.
ग्रामपंचायतींना त्यांच्या गावात हवामान केंद्र सुरू करता यावे यासाठी केंद्र सरकारने “मौसम ग्राम” हा उपक्रम सुरू केला आहे. या अंतर्गत प्रत्येक ग्रामपंचायतीत तासागणिक आणि दिवसागणिक हवामान अंदाज उपलब्ध करून दिला जातो. याचा उपयोग पावसाचे अंदाज, वाऱ्याचा वेग, आर्द्रता, ढगांची स्थिती आणि हवामान बदलांच्या इतर बाबींच्या माहितीसाठी होतो.
ग्रामपंचायतींना हवामान केंद्र सुरू करण्यासाठी पंचायती राज मंत्रालयाच्या “ई-ग्रामस्वराज” आणि “मेरी पंचायत” या मोबाईल अॅप्सचा उपयोग करता येईल. या अॅप्सच्या माध्यमातून हवामान अंदाज ग्रामस्थांपर्यंत पोहोचवले जातील. हवामान केंद्र उभारण्यासाठी इच्छुक ग्रामपंचायतींनी संबंधित जिल्हा ग्रामीण विकास यंत्रणा (DRDA) आणि राज्य हवामान विभागाशी संपर्क साधावा.
हवामान केंद्र उभारण्याची प्रक्रिया
१. प्रस्ताव तयार करणे– ग्रामपंचायतींनी आपल्या गावासाठी हवामान केंद्राची आवश्यकता अधोरेखित करणारा प्रस्ताव तयार करून जिल्हा प्रशासनाला सादर करावा.
२. संबंधित विभागांची मान्यता – IMD आणि राज्य हवामान विभागाकडून तांत्रिक मंजुरी मिळवावी.
३. संसाधन आणि यंत्रणा उभारणी– हवामान मापन यंत्रणेची उभारणी आणि इंटरनेट किंवा मोबाईल नेटवर्कचा वापर करून माहिती संकलन आणि वितरण यासाठी सोयी उपलब्ध कराव्यात.
४. शासनाच्या योजनांचा लाभ– मिशन मौसम, राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण आणि कृषि हवामान सेवा योजनेच्या माध्यमातून आर्थिक सहाय्य मिळू शकते.
देशातील अनेक ग्रामपंचायतींनी हवामान केंद्र सुरू करून स्थानिक शेती आणि हवामान अंदाज यामध्ये मोठी सुधारणा केली आहे. महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्यातील एका ग्रामपंचायतीने** हवामान केंद्र उभारले असून, शेतकऱ्यांना हवामान बदलांबाबत वेळेवर माहिती मिळते.
उत्तर प्रदेशातील वाराणसी जिल्ह्यातील एका गावाने डिजिटल हवामान अंदाज केंद्र स्थापन करून पावसाच्या अंदाजानुसार शेतीचे नियोजन सुरू केले आहे. राजस्थानमधील एका ग्रामपंचायतीने वाळवंटी भागात हवामान निरीक्षण केंद्र स्थापन करून जलसंधारण आणि पशुपालनासाठी उपयुक्त माहिती गोळा करण्यास सुरुवात केली आहे.
ग्रामपंचायत स्तरावर हवामान अंदाज सेवा सुरू झाल्यास शेतकरी आणि गावकरी हवामान बदलांसाठी अधिक सज्ज राहतील. स्थानिक पातळीवर हवामान केंद्र उभारण्यास इच्छुक ग्रामपंचायतींनी त्वरित शासनाशी संपर्क साधावा आणि त्यांच्या गावाचा हवामानविषयक सक्षमीकरणात सहभाग नोंदवावा.
