Defecation free : स्वच्छ भारत मिशन (ग्रामीण) अंतर्गत, देशभरातील ६ लाखांहून अधिक गावांनी स्वतःला हागणदारीमुक्त (ODF) घोषित केले आहे. या अभियानाच्या पहिल्या टप्प्यात, ग्रामीण भागात १० कोटींहून अधिक वैयक्तिक शौचालये बांधण्यात आली, ज्यामुळे स्वच्छतेची स्थिती सुधारली.
आतापर्यंत २.५३ लाख सामुदायिक स्वच्छता संकुले आणि ११.८३ कोटी वैयक्तिक घरगुती शौचालये बांधण्यात आली आहेत. यामुळे ग्रामीण भागात स्वच्छतेचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे.
तसेच २० मार्च २०२५ पर्यंत ५,६४,१५७ गावांनी स्वतःला हागणदारीमुक्त घोषित केले आहे. यामध्ये १,११,६५७ गावे आकांक्षी, ७,३३७ गावे विकसनशील आणि ४,४५,१६३ गावे आदर्श गटात मोडतात.
देशभरातील ५,०३,९७३ गावे घनकचरा व्यवस्थापनाच्या प्रक्रियेत समाविष्ट करण्यात आली आहेत, तर ५,२२,५९९ गावे सांडपाणी प्रक्रिया व्यवस्थापनाशी जोडली गेली आहेत. यामुळे गावांमध्ये स्वच्छतेसाठी आवश्यक उपाययोजना अधिक प्रभावीपणे राबवता येत आहेत.
या यशानंतर, २०१९ मध्ये स्वच्छ भारत मिशनाचा दुसरा टप्पा सुरू करण्यात आला, ज्यामध्ये ODF स्थिती टिकवणे आणि घन व द्रव कचरा व्यवस्थापन सुधारण्यावर भर देण्यात आला. या टप्प्यात, १.४० लाख कोटी रुपयांची गुंतवणूक करण्यात आली आहे, ज्यामुळे ग्रामीण भारतात ‘संपूर्ण स्वच्छता’ साध्य करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
सरकारच्या या प्रयत्नांमुळे, ODF गावांमध्ये राहणाऱ्या कुटुंबांनी वार्षिक आरोग्य खर्चात सरासरी ५०,००० रुपयांची बचत केली आहे. तसेच, भूजल प्रदूषणात लक्षणीय घट झाली आहे, आणि ९३% महिलांनी घरात सुरक्षितता वाढल्याचे नोंदवले आहे.
या अभियानाच्या यशामुळे, ग्रामीण भागातील स्वच्छता आणि आरोग्याच्या स्थितीत लक्षणीय सुधारणा झाली आहे, ज्यामुळे नागरिकांचे जीवनमान उंचावले आहे.
