नागपूर येथील केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेला कापूस यांत्रिकीकरणाच्या टप्प्यात पानगळतीसाठी महत्त्वाचे ठरणारे ‘डिफॉलिएंट’ विकसित करण्यात यश आले आहे. भारतात सध्याच्या स्थितीत ‘डिफॉलिएंट’ प्रकारातील एकही घटक नोंदणीकृत नसल्याने हे संशोधन महत्त्वपूर्ण मानले जात आहे.
संशोधनामागे काय कारण?
कापूस वेचणीसाठी भारतामध्ये यांत्रिकीकरणाचा वापर वाढत आहे.
यंत्राद्वारे वेचणीसाठी पानगळत (डिफोलिएशन) गरजेचे आहे.
भारतात अजूनही ‘डिफॉलिएंट’ नोंदणीकृत नसल्यामुळे यांत्रिकीकरणाला अडथळा निर्माण होत होता.
केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेचे यश काय आहे?
यंत्राद्वारे वेचणीसाठी ‘डिफॉलिएंट’ केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेने विकसित केले आहे.
हे डिफॉलिएंट एका संप्रेरकावर (हार्मोन) आधारित आहे.
हे रसायन पान गळतीसोबतच परिपक्व होण्याच्या अवस्थेत असलेले बोंड उघडण्यासही मदत करते .
याचा वापर मातीच्या आरोग्यावर आणि कापसाच्या तंतूंची गुणवत्ता परिणाम करत नाही.
हे डिफॉलिएंट कमी तापमानातही (१५ अंश सेल्सिअस) प्रभावी आहे.
या संशोधनाचा फायदा काय ?
कापूस पीक व्यवस्थापनामध्ये मजुरी खर्च कमी होईल.
कापूस यांत्रिकीकरणाला चालना मिळेल.
वेचणीची क्षमता वाढेल.
कापूस उत्पादकता वाढीसाठी मदत होईल.
पुढील टप्पा काय?
मार्गदर्शक तत्त्वे‘डिफॉलिएंट’ च्या वापरासाठी विकसित केली जातील.
या तंत्रज्ञानाचे शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देण्यात येईल .
‘डिफॉलिएंट’ च्या व्यावसायिक उत्पादनासाठी प्रयत्न करण्यात येतील .
भारतीय कृषी क्षेत्रात संशोधन आणि विकासासाठी हे यश दर्शवते की मोठी क्षमता आहे. ‘डिफॉलिएंट’ सारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून आपण कापूस उत्पादन अधिक कार्यक्षम आणि शाश्वत बनवू शकतो.
